Yemek pişen her evde, her mekanda en az bir teflon tencere veya tava bulunur. Peki uzun yıllardır hayatımızda olan ve işimizi kolaylaştıran teflon ürünler gizli düşmanımız olabilir mi? Uzmanlara göre insan sağlığına verdiği zararlar açısından sık sık gündeme gelen bu ürünleri kullanmak büyük bir dikkat gerektiriyor. Teflon, kaplamalardan mutfak araç gereçlerine kadar birçok üründe kullanılan ‘politetrafloroetilen’ adlı sentetik kimyasaldan imal ediliyor. Asıl sorun ise 1930’lu yıllarda hayatımıza giren ve başlarda hayatımızı kolaylaştıran yüksek ısıya dayanıklı yanmaz, yapışmaz ürünlerde bulunan PFOA (perflorooktanik asit) maddesinin zamanla bir dizi sağlık sorununla ilişkilendirilmiş olması.
ABD’deki Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde yapılan çalışmaya göre yapışmayan tavaların yapışmamasını sağlayan PFOA maddesi su geçirmez giysilerden temizlik ürünlerine, kağıt tabaklardan lekelere dayanıklı halılara kadar pek çok şeyin üretiminde kullanılıyor. Bu maddenin başta kanser olmak üzere pek çok sağlık sorununa yol açtığının ortaya çıkmasıyla beraber son 10 yıl içerisinde tava, tencere gibi teflon mutfak eşyalarının üretiminde değişikliğe gidildi ve ‘PFOA free’ etiketli ürünler de üretilmeye başlandı.
Johns Hopkins Bloomberg Halk Sağlığı Okulu’nun yaptığı bir araştırmada PFOA maddesinin bebeklerde, düşük doğum tartısı ile ilişkili olduğu görüldü. Şubat 2007’de, 300 yenidoğan bebeğin kanlarındaki PFOA ve diğer florine kimyasalların seviyesi ölçüldü. Kanında, yüksek oranda PFOA bulunan bebeklerin, doğum tartısının daha düşük, kafatası çaplarının daha küçük olduğu anlaşıldı.
“Teflon, elektrik enerjisi üreten elyaf ve bakır bir tel üzerine kaplanmış ticari bir elektrottan tutun da her türlü endüstriyel malzemede kullanılabilen bir madde” diyen Biyokimya Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Ozan Emre Eyüpoğlu, “Florlu karbon içeren teflon kullanımı çevreye olan potansiyel zararları nedeniyle endüstride de ciddi bir endişe kaynağı. PFOA (perflorooktanik asit ), sentetik bir kimyasaldır. Teflonun yapım sürecinde kullanılan, işlem sırasında yanan ve çıkan üründe az miktarda mevcut olan bir madde. Teflon dışında temizlik ürünlerinde, pestisitlerde ve diğer bazı endüstriyel veya ticari ürünlerde halen kullanılıyor” dedi.
PFOA’ya maruz kalmanın pek çok kronik sağlık sorununa zemin hazırladığını söyleyen Eyüpoğlu, “Bazı çalışmalarda PFOA’nın karaciğere zarar verdiği ve embriyonik gelişimi bozduğu bile gösterilmiş. Esas olarak karaciğerde biriken PFOA’lar ayrıca havadaki partiküller yoluyla akciğer dokularında da birikebilir. Öksürük, nefes darlığı, ateş, kilo kaybı ile seyreden pulmoner toksisiteye (akciğer hasarı) yol açabilir” ifadelerine yer verdi.
Uzmanlar mutfakta yemek pişirirken kullandığımız teflon tencere ya da tavanın aşırı derecede ısınması durumunda havaya yaydığı buharın ölümcül zehirlenmelere sebep olabileceğini de söylüyor. Ateş, göğüs ağrısı, nefes darlığı, titreme gibi belirtilerin görüldüğü bu zehirlenmeye ise ‘teflon gribi’ adı veriliyor. Dumana maruziyetin sona ermesinden 12-48 saat sonra kendiliğinden düzelen bu grip benzeri tablo özellikle altta yatan kalp ve akciğer hastalığı olanlarda nadiren ağır sonuçlara yol açabiliyor.
TEK BİR ÇİZİK YETİYOR
Yanlış teknikle kullanıldığında sağlık açısından büyük bir tehdit olan bu ürünler gastronomi alanında ise oldukça önemli bir yere sahip. Gastronomi ve Mutfak Sanatları Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Emine Olum, “Teflon ürünler gastronomi için vazgeçilmezdir. Yapışmaz özelliğinden dolayı et grubu besinler daha hızlı ve homojen bir şekilde pişer” açıklamasını yaptı. “Teflon yüzeyde tek bir çizik olsa bile tekrar kullanılmaması gerekiyor. Ancak evlerde veya restoranlarda buna çoğunlukla dikkat edilmiyor” diyen Dr. Öğr. Üyesi Emine Olum sözlerini şöyle sürdürdü:
“Teflon yüzeyin metal bir kaşıkla, çatalla temas etmesi yetiyor. Bulaşık yıkama esnasında da teflon ürünler çizilebilir. Derin olmayan yüzeysel çizikler dahi sağlık açısından risktir. Teflon seçimini yaparken de dikkatli olunmalı. Piyasada çok zararlı olan ürünler var. Bu nedenle ‘PFOA free’ yani teflonun içindeki en zararlı madde olan PFOA içermeyen ürünler tercih edilmeli. Ancak bu ürünlerin de çizildiği takdirde risk yaratacağı unutulmamalı.”
PEKİ AMA HANGİSİ?
Peki teflon tencere ve tavalar yerine yemek pişirirken hangi ürünleri kullanmak sağlık açısından daha doğru? Uzmanlara göre bu soruya verilecek net bir cevap yok. Bir kısım uzman seramik, granit ve teflon kaplı ürünler yerine çelik ve demir döküm tencere, tavalar tercih edilmesinden yana. Hatta demir döküm kaptan yiyeceğe geçen demirin, demir eksikliği olan kişilerde kanda hemoglobin ve demir miktarlarını artırdığını gösteren çalışmalar olduğunu söyleyenler dahi var. Ancak bir kısım uzman da döküm ürünlerin içindeki minerallerin zamanla toksisiteye (bir maddeye fazladan maruz kalma) sebep olabileceğini belirtiyor. Dr. Öğr. Üyesi Ozan Emre Eyüpoğlu da geleneksel olarak kabul edilen toprak kapların en doğalı olduğunu ve bunun insan sağlığı için faydalı olduğunun altını çizdi.