Aslı Örnek
Sanat fuarları her yıl artan bir ilgiyle karşılaşıyor. Yeni sanatkarlar çıkıyor, kimi sanatseverin ‘Bu da mı sanat?’ diye düşünebileceği kimi üretimler hayli yüksek meblağlara alıcı buluyor. Yıllar geçtikçe sanat, boyut ve yer değiştiriyor. NFT’ler, yapay zeka üretimi heykeller derken sanat farklı bir dünyaya evriliyor.
Gazetecilikle sanat bilgisini buluşturan, Sanatatak sitesinin kurucusu Ayşegül Sönmez, Everest Yayınları’ndan çıkan yeni kitabı ‘Çağdaş Sanat Var Mı?’yla sanatın geçmişten günümüze evrilmesini kendine has yazılarıyla okuyucuya sunuyor. Sönmez’in tabiriyle bu kitap; bir sesli düşünme kitabı ancak bu düşünmeyi üst perdeden bir lisanla yapmıyor, okuyucuyu da sorular sorarak dahil ediyor. Hatta okuyucunun bu soruların yanıtlarını kendisine de göndermesini istiyor.
Ayşegül Sönmez’le yeni kitabını ve kitaptan hareketle sanatın gelişimini konuştuk.
‘Çağdaş Sanat Var Mı?’ toparlama kitabını çıkarma nedeniniz neydi? Kitap yalnızca bilgi vermekle kalmıyor tıpkı vakitte okuyucudan da bilgi ve fikir bekliyor üzere bilhassa sonundaki sorularla bu hususta ne düşünüyorsunuz?
Buna bir toparlama diyemem. Her biri yeni yazılmış denemeler ve bu kitabın fikir annesi de Milliyet Sanat Genel Yayın Direktörü Filiz Aygündüz. His Asena dönemimden bana yadigar dostum. O daima bana “’Çağdaş sanat nedir?’ diye bir kitap yap” diyordu. Beni zorladı ve başladım yazmaya. Hem işin içinde olanlar hem de çağdaş sanattan korkanlara seslendiğim, dediğim üzere sesli düşündüğüm denemeler çıktı ortaya. Bu denemelerin sonunda da okura üç soru soruyorum. Mesela ‘heykel eritme şurasında yer alsaydınız sürdürülebilir bir dünya ve sanat için kimin heykelleri eritilsin diye oy verirdiniz?’ diye soruyorum. Çağdaş sanat dünyayı değiştirir mi? diye soruyorum. Okurlara yanıtlasın diye boşluk da bıraktım. Bunları bana göndermelerini de istiyorum. Birlikte düşünelim. Birlikte birtakım sorulara cevaplar almak benim için çok bedelli.
Kasım ayında 10’uncu yaşını kutlayacak Sanatatak yayınında da 10 yıldır aralıksız sorular sorduğumu, mevcut şartları tahlil ettiğimizi fark ediyorum. Bu kıymetli bir pratik. Çağdaş sanatın içinden çıkan eleştirel bir pratik. Bence bize olduğu kadar ona da faydası var!
Çağdaş sanatın var olup olmadığı konusunda hala düşündüğünüzü, çağdaş sanata inancınız sarsıldığında Darko Glavan’ı hatırladığını söylüyorsunuz. Çağdaş sanata inancınızın sarsılma nedeni ne?
Aslına bakarsanız bu bir avangart pratiği. Mevcut görünüme bakıp tahlil yapmak. Mevcut görüntüyü sorgulamak. 1990’lardan beri bir müellif olarak tanıklık ettiğim çağdaş sanatı belirleyen kıymetler neler? Bunlar vakitle nasıl değişti? Ne oldu da değişti ya da neler hiç değişmedi? Kendi kendime sorduğum sorular aracılığıyla tam da günün sanatının şartlarını kendi müelliflik serüvenim doğrultusunda çiziyorum. Avangart hala mümkün diye de soruyorum. Manzoni hepimize hala nasıl yol gösterebilir ona işaret ediyorum. Ancak şu da var ki siz yoksanız sanat yok. Siz yoksanız çağdaş sanat da yok! İnanırsanız var, inanmazsanız yok dolayısıyla…
Çağdaş Sanat Var mı?, Ayşegül Sönmez, 188 syf., Everest Yayınları, 2022. 90’ların ortasında merkez medyada çağdaş sanat deyişini kullanan ve buna inanan biri olarak, ‘bana nazaran aktüel sanatın kullanım tarihi geçmiştir’ tabiri var kitapta. Pekala hangi formda tanımlanmalı sizce?
90’ların ortasında aktüel sanat diyerek, bunu merkez medyada yaparak çağdaş sanatı eleştiriyordum. Burada tenkidimiz çağdaşlık projesiydi. Sanattan eleştirel olmasını bekliyordum. Ancak daha sonra gördüm ki, çağdaş sanat yeni sanat deyişini yuttu. Ortada tek bir çağdaş sanat kaldı. Bunu öteki türlü tanımlamaya bence gerek yok! Ancak kendi çağdaş sanat kriterlerimizi ortaya koymaya bence her vakit gerek var. Çağdaş sanata atfettiğimiz manaları sorgulamaya ne olduğunu bulmaya çalışırken ne olmadığını bulmaya…. Ben çağdaş sanatın olmadığı söyleyemeyecek kadar sanatın içinde biriyim. Ona ve şartlarına bir toplumsal bilimci üzere bakıp akademik tahliller yapmıyorum. Sokratik bir diyalog içinde çağdaş sanatı tüm bilinirliğiyle ve bilinmezliği, yenilebilir ve süpürülebilirliğiyle, hünkarlarıyla, Banksy’le tarifliyorum.
‘BEĞENİ, TOPLUMSAL MEDYA OLDUĞU SÜRECE ÇOK FANİ VE BULAŞICI’
‘Çağdaş sanatın ne olduğu, çağdaş fotoğrafın ne olmadı gerektiği konusunda bir konsensüs gerekiyor’ diyorsunuz. Sizce her şey sanat mıdır, sanat yapıtının kriteri neye nazaran belirlenir? Paraya dönüşmesi mi, üzerine niyet üretilmesi mi, yoksa bugün izleyici tarafından yeterli ya da berbat eleştirilmese bile geleceğe kalacak kriterler taşıması mı?
Size nazaran saçma, diğerine nazaran sarsıcı ya da şok edici. Çağdaş sanatın ne olduğu konusunda bir konsensüs yok. Olması da gerekmiyor ancak bu kitabı okuduktan sonra kendi çağdaş sanat tarifinizi yapıp, neden bir yapıtı saçma bulduğunuzu belli kriterlerle açıklamanız benim dileğim. Beğeni çok fani bir şey. Hele toplumsal medya olduğu sürece çok fani ve bulaşıcı. Her şey sanat olabilir. Sanatkarın niyeti de bu istikametteyse. Heinz Mack ve Ai Weiwei, iki çağdaş sanatçı lakin sanat yapma biçimleri de yaklaşımları da büsbütün birbirine zıt. Heinz Mack’e nazaran Ai Weiwie’nin yaptığı bağlantı, sanat değil örneğin… Tıpkı Joseph Kosuth’a nazaran soyut dışavurumcuların meyyit sevici olması üzere. Bunların hepsi var. Değerli olan sizin, benim kriterlerinizin ne olduğu.
‘Geleceğe ne kalır?’ çok güzel bir soru! Bence çağdaş sanatın çağdaşlığı da bu sorunuzda gizli. Geleceğe neyin kalacağı sahiden bilinmeyen. Üstelik bu global, neoliberal koşullarda! İnanın bilmiyorum. Tenkidin de sanat yapıtının geleceğe kalması açısından eskisi üzere bir tesiri olduğunu düşünmüyorum. Kaldı ki modernizmin tarihine baktığımızda pek çok eleştirmenin avangart sanatı anlamakta sınıfta kaldığını da görürüz. Büyük dev sponsorların da sanatı geleceğe bırakma konusunda tesirli olduğunu düşünmüyorum. Bu yüzden tahminen alımlı bu çağdaş sanat. Üstünde konsensüs yok. Geleceğe kalacağına dair hiçbir belirti taşımıyor. Bugün Jeff Koons için müzayede meskenleri bir defa lobiye düştü bir daha konutlara çıkamaz, diyebiliyor. Süratle birini yükseltip sonra ondan bir anda vazgeçen bir ekosistem bu. Çok müphem, müphem olduğu kadar da evrensel!
‘2000’ler öncesinin küçük harfle dahi yazılamayacak kadar minik ve az aktörlü plastik sanatlar piyasası çoğunluğu erkeklerden oluşan kendi alıcılarını üretti’ diyorsunuz. Pekala neden erkekler başı çekti sizce?
Dünyada mülkiyetin kaçta kaçı sizce erkeklerde? Yüzde 98’i…
Kitaptan görseller (Murat Tosyalı) Çağdaş sanatta feminizmden kaçınıldığını fakat modada yükselişe geçtiğini söylüyorsunuz. Sizce bunun nedeni ne? Bayan sanatkarların bu etiketten korkup, piyasanın genelde erkek egemenliğinde olup dışlanmak istememesi mi?
“Feministim diyemem lakin akademide hocalarımız daima erkekti” diyen nesli da tanıdım, onu takip eden “Ben feministim, diğer ne olabilir insan?” diyen nesli da. Sonra “Beni feminist ilan etmenin manası yok, beni etiketlemeyin” diyen nesli, “Feminist sanat yoktur, kuir sanat vardır” diyen jenerasyonu da…
Erkek hükümran piyasa onları dışlamasın diye feminist olmaktan imtina edenleri ise hiç tanımak istemiyorum. Bana sorarsanız ben daima feministim lakin feminizm tarifim değişti, dönüştü, hala da dönüşüyor. Çağdaş sanat üzere. #Metoo hareketinden çok etkilendim, Türkiye’de çağdaş sanat alana sirayet etmemesini tam da sorunuzdaki erkek hâkim piyasa tezi ile açıklamak pekala mümkün.
Kitapta ‘Geriye dönüp baktığında en sevdiğim sanat söyleşilerimi ya beni çok güldüren ya da çok geren sanatkarlarla yaptığımı görüyorum’ diyor ve Philippe Starck’ın yanınıza koyduğu saatli söyleşiyi anlatıyorsunuz. Öteki da değişik söyleşi var mı kitapta yer almayan ancak unutamadığınız?
Söyleşilerimden oluşan kitabım ‘Ben Ayşegül Sönmez Çağın İçinde’de de yer alan en sevdiğim söyleşim Yüksel Arslan ve Ömer Uluç’u The Marmara’nın doruğunda buluşturduğum, Vivet Kanetti’nin de bulunduğu söyleşimdi. Fotoğrafları Muhsin Akgün çekmişti. O fotoğraftan esinlenen bir görsel çalışma da var kitapta. Kitaptaki görsel çalışmaların hepsi özel olarak Murat Tosyalı tarafından yapıldı. Ona da çok teşekkür ediyorum bu ortada. Söyleşinin en zevklisini pandemide yaptım galiba. Kendimle konuştum, konuştum… Sonuç, bu deneme kitabı oldu.