Avrupa Birliği’nin (AB) ekonomik durumunu ve Christine Lagarde’ın doların yerini alacak bir para ünitesi olarak renminbi hakkında yaptığı yorumları dikkat çekiyor. Lagarde, AB’nin ABD ve Çin karşısında gerilemesini sorgularken, Mario Draghi’nin hazırladığı raporun içeriğinde AB’nin ekonomik zayıflıklarının ve rekabet gücünün düşüklüğünün altı çiziliyor; bilhassa yeni teknolojilerde yetersiz kalındığı belirtiliyor. Yatırım gereksinimleri vurgulanırken, geçmişteki Marshall yardımlarını aşan bir bütçe önerisi öne çıkıyor. Sol gazetesinden Anıl Çınar’ın “Draghi raporu ne anlatıyor” başlıklı yazısının tamamı şu halde:
“68 yaşındaki Christine Lagarde, Le Monde’un sorduğu “doların tahtından indirilmesi mümkün mü?” sorusuna “renminbinin doların yerini aldığı günü görmeye benim ömrüm yetmez” karşılığını vermiş.1
Avrupa Merkez Bankası Başkanı’nın kendi sıhhatine yeterli baktığından kuşkumuz yok. Ne var ki soru da cevabı da ironiktir. Zira asıl bahis ABD’nin gücü yahut Çin’in yükselişinden çok Avrupa Birliği’nin ortada kalmışlığı ve “Draghi raporu”dur.
Mario Draghi, Lagarde’dan evvelki liderdir ve AB’nin ekonomik krizini “çözmesiyle” ünlüdür. Draghi monopollerin çıkarları için “ne gerekiyorsa yapacağız” demiş ve AB’yi daha evvel bir sefer “kurtarmıştır”. Artık Eylül 2024 tarihli raporda da onun imzası vardır.
Rapor, daha yayınlanmadan evvel tartışılmaya başlanmış ve yayınlanışından itibaren de bir referans kaynağı olmuştur. Avrupa’nın ekonomik rekabette neden geride kaldığına ve bunun nasıl aşılabileceğine dair sayısal datalar ve tekliflerle dolu uzun bir incelemedir bu.
Rapor, içerdiği bilgiler ve kurtarma planının ayrıntılarına kadar tartışılıyor ve eleştiriliyor. Öte yandan raporda az çok herkesin uzlaştığı doğrultu, AB’nin ABD ve Çin karşısında geriye düşüşünün bir gerçek olduğu, bu devletlerle rekabet etmekte zorlandığı ve bu durumdan çıkmasının o denli kolay olmayacağı istikametinde.
Burada en çok tartışılan başlıklardan biri de Draghi’nin öngördüğü yatırım atağının boyutu ve tesiri. Raporda geçen sözlere nazaran AB’nin geçmişteki Marshall yardımlarını da aşan bir oranda yatırıma gereksinimi bulunuyor, yani AB ortak bütçesinden çıkacak bir 800 milyar avroya.
Rakamlar günümüzün gerçekliğine uyarlandığında ne mana söz eder, bu iktisatçıların bileceği kısım. Lakin AB iktisadının yıllık üretiminin %4,7’si üzere bir orana denk düşen sayının yeniden de “çok büyük” sayılacağı açık.
Halbuki Avrupa’yı yeşil teknolojide öne ve ileri teknolojilerde istenilen yere taşıyacağı, üretkenliğini artıracağı ve ABD-Çin ile rekabet edebilir kılacağı düşünülen bu atılım için “çok çok geç” kalındığını düşünenler de var.
Örneğin “benim dediğimi yapsaydınız bu noktada olmazdık” diyen Yanis Varoufakis AB’nin treni 2019-2020 dönemecinde kaçırdığını, ABD ve Çin’in bu dönemeçten itibaren çok öne geçtiğini ve münasebetiyle Draghi raporunun lakin Avrupa’nın düşüşünün kaçınılmazlığını tasdik edebildiğini söylüyor.2
Fakat rapor yalnızca finansal cambazlıkların fazla optimist olduğunu hissettirmiyor. Finans sermayesinin buyruk kulu olarak dünyaya bakan Draghi ister istemez birtakım doğruları da açık ediyor ve aslında hem AB’ye hem de dünya iktisadında devletlerin rolüne dair birtakım gerçekleri fark etmemizi sağlıyor.
Rapora nazaran AB’nin zayıf noktalarından biri bizim tabirimizle “yeterince inhisar olamaması”. Yani rapor bilhassa de yeni teknolojiler alanında ABD’deki finansman sistemleri ile Çin’in devlet planlaması ve sübvansiyon sistemi düşünüldüğünde AB’deki parçalanmışlığın, regülasyon sisteminin yahut moda tabirle “kurumsal yapısının” pürüz teşkil ettiğini anlatıyor.
Bunun sonucunda da Eski Kıtada ortaya çıkan parlak fikirler Yeni Kıtaya göç ediyor, oranın avantajlarından yararlanıyor ve ABD monopollerinin bir kesimi oluyor.
Tercüme edecek olursak, AB büyük bir iktisat ve büyük bir pazar ama bu avantajları kullanabilecek bir “devlet” değil. Şu hakikat: Devlet olmasa da geçmişte AB emperyalist bir merkez olarak ön plana çıkarken bu birlik manzarası güçlüdür. Halbuki AB içi tansiyonlara baskın çıkan bir memleketler arası ortamın varlığı da göz gerisi edilmemelidir.
Burada elbette ABD’nin askeri gücünü gerisine alan, 60’ların ve 70’lerin “yükselen” Avrupa iktisadı akla gelir. Fakat unutulmaması gereken şey, Atlantik ittifakının iki yakası ortasındaki gerilimlerdir de. AB, iki yakanın “anlaştığı” dönemeçlerde daha bağımsız bir aktör olarak ön plana çıkabilme imkanı da elde etmiştir.
Belki de Draghi’nin raporundaki biçimiyle, bir cins Marshall yardımları momentinin aranması da bu yüzdendir… Hakikaten, Ukrayna’daki savaş bir kere daha ABD yakasındaki soru işaretlerinin giderilmesini, ittifakın ağabeyinin kim olduğunun hatırlanmasını sağlamıştır. Artık sıra AB’yi yine inşa etmeye gelmiştir… Yani Varoufakis’in bahsettiği gecikmenin bir nedeni olmalıdır… Raporun Atlantik’in öteki yanından alkışlanmasının kaynağında bu olsa gerektir…
Halbuki AB, o hayal edilen “Avrupa Birleşik Devletleri” için ziyadesiyle çelişki barındırıyor. Raporda bahsedilen ortak bütçeye, ortalarına Fransa’nın da katıldığı Güney ülkelerinin hevesle yaklaşması ancak Kuzey ülkelerinin burun kıvırması sürpriz olmasa da dikkate kıymettir.
Buna, geçtiğimiz günlerde Çinli firmalara uygulanması düşünülen gümrük vergisindeki uyuşmazlıklar da eklenebilir. Öyleki AB içerisinde Çin ile en hacimli bağlara sahip olan ülke Almanya’dır ve gümrüğe “hayır” oyu veren birkaç ülkenin başında olması şaşırtan değildir. Almanya’yı yönetenler, kelam konusu gümrüklerin zati fabrika kapatmalarla dramatik bir hal alan Alman ekonomik gidişatına hiç de âlâ gelmeyeceğini düşünmektedir.
Ama dahası var. Raporun merkezini oluşturan ortada kalmışlık bilhassa Almanya için yakıcıdır. Bir yandan yeşil güç ve otomotiv için Çin ile kurulan ilgideki ucuz mala erişim vazgeçilmez üzeredir. Öte yandan, otomotiv ve öbür “geleneksel” sanayi kollarıyla anılan kıtanın bu dalları Çin’e kaptırıyor olması sermayenin uzun vadeli çıkarları için büyük soru işaretidir. “Bu bağımlılıktan kurtulunmalıdır”.
Almanya şimdilik pazar hakimiyetine, bu karşılıklı ilgiden üstün çıkma muhtemelliğine oynuyor gözükmektedir. Fakat emsal bir durumun ucuz Rus doğalgazına bağımlılıkta da başlarına geldiğini hatırlıyor olmalılar. Öyleki pandemi ve Ukrayna savaşı AB’nin güç ve tedarik zincirlerindeki zayıf noktalarını ortaya çıkarmıştır.
Esasında Ukrayna savaşı Avrupa’yı bir yandan bu güç bağımlılığından kurtarmış üzere gözükmektedir. Halbuki tam da nükleer santrallerin kapatıldığı ve “yeşile” adım atılan bir dönemeçte ortaya çıkan savaş Avrupa’yı daha büyük bir güç çıkmazına itmiştir. Şimdiyse Avrupa, en büyük zaaflarından biri olarak raporda da dillendirilen güç başlığında “yeşil” ile “Çin” ortasında sıkışmaktadır.
Üstelik Çin’in Avrupa’nın bu zaafına havuç ve sopa ile yaklaşması ve kimi sonuçlar alması da öbür bir faktör. Almanya’nın, Çin’in elektrikli arabaları için düşünülen AB gümrükleri oylamasında başta çekimser durması ve sonra “hayır” demesi sadece Alman otomotiv monopollerinin lobicilik faaliyetleri ile ilgili değildir. Tıpkı İspanya’nın başta “evet” oyu kullanacağını söylemesi ve Pekin ziyareti sonrası oyunu “çekimser”e yanlışsız kaydırmasının sıkı pazarlıktan ibaret olmayışı üzere.
Elektrikli otomobillerin bütün teknolojik bileşenleriyle birlikte büyük bir güvenlik açığı oluşturduğunu da buraya not etmek gerekir. ABD AB’yi sırf Rus ordularıyla değil, Çin’in teknoloji hakimiyetiyle de korkutmaktadır.
Özetle AB, ABD’den farklı olarak, Çin ile kurduğu ilgide daha “özgür” davranamamaktadır. Ne bunu sağlayabilecek kadar “birlik”tir, ne de dolar üzere bir araca sahiptir; ne teknolojik hakimiyet kurabilmekte, ne güçte bağımsızlaşabilmekte, ne de ABD olmadan kendini inançta hissedebilmektedir.
AB’nin Çin’e uyguladığı gümrüklerin de Draghi raporunun reçetesinin de ABD tarafından memnuniyetle karşılanmasının nedeni var… Kuşkusuz, Christine Lagarde’ın dolar için sahip olduğu temennilere hapsedilecek ölçüde değil. Ancak raporun bir Goldman Sachs bankerinin imzasını taşıması, bu takımların Yunanistan ve Türkiye dahil her yerde uzunluk göstermesi, NATO’nun tıpkı vakitte ekonomik bir ittifak olması gerektiğini söyleyenlerin sayısının artması bir yandan sıradan lakin diğer bir açıdan dikkat alımlı gelişmelerdir.
Yine de AB’nin bu sıkışmışlıktan kurtulması sıkıntı. Ve son olarak, AB’nin yine bir çekim merkezi olamaması, daha açık konuşacak olursak “kendine gelememesi” hem bizim hem de Avrupa’daki işçiler için yeterli bir şeydir. Eski Kıtanın AB ile değil, tarihini parlatan sınıf çabalarıyla anılmasına muhtaçlığımız var.”