Eski CIA şefi Graham Fuller, “Arap Baharı” ismi verilen ve Arap ülkelerinde tertiplenen iç karışıklıkların çabucak öncesinde, “ABD’nin Siyasal İslam’a karşı Ölçülü İslam projesi BOP çöktü” tespitini yapıyordu.
ABD patentli “ılımlı İslam” söylemi, radikal İslamcı hareketlere karşı “ılımlı İslam” inancını geliştirmeye çalışan ABD’nin Türkiye için de üzerinde çalıştığı bir projeydi…
Fuller’in Türkiye için kısmen isabetli olan üstteki tespiti, Suudi Arabistan’da Muhammed Bin Selman periyodunda yaşanan “modernleşme” atılımlarıyla birlikte düşünüldüğünde, ABD’nin “Ilımlı İslam” için farklı rota arayışlarının kelam konusu olduğu görülüyor.
Küresel ölçekte daha çağdaş ve “açık” bir Suudi toplumu hedeflediği söylenen Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman’ın ABD takviyeli “ılımlı İslam” söylemi Suudi Arabistan’ı nereye götürecek?
Mardin Artuklu Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Mehmet Rakipoğlu, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman’ın “ılımlı İslam” telaffuzunun ne tabir ettiğini yazdı:
MODERN DİN ANLAYIŞI
Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman’ın son yıllarda sıklıkla tekrar ettiği ve krallığın resmi telaffuzuna büründürdüğü “ılımlı İslam” söylemi, ülkenin dini ve siyasi yapısını yine şekillendirme uğraşının bir modülü olarak dikkat çekiyor. Bu telaffuz yalnızca Suudi Arabistan’ın global ölçekte daha çağdaş ve açık bir toplum haline gelmesi emeline hizmet etmiyor. Birebir vakitte, Veliaht Prens Selman’ın merkezinde olduğu yeni bir idare anlayışını ve yeni bir Suudi Arabistan imajını da beraberinde getiriyor.
Selman 2017’de bir yatırım konferansında yaptığı açıklamada, Suudi Arabistan’ın İslam’ı “eski haline döndüreceğini” belirterek, ülkesini 1979’dan evvelki daha açık ve çağdaş bir İslam anlayışına geri döndüreceğinden bahsetmişti. Selman’a nazaran, bu yeni yaklaşım “dünyaya ve tüm dinlere, tüm geleneklere, tüm insanlara açık, ölçülü, istikrarlı İslam” manasına geliyor. Yani Prens Selman, Suudi Arabistan’ı klâsik Vehhabi yorumundan uzaklaştırarak “modern” bir din anlayışına geçişi hedefliyor.
Ancak bu geçişin hangi ideolojik ve teolojik temellere dayanacağı belirsizliğini koruyor. Ayrıyeten, Suudi Arabistan’ın tarihî olarak Vehhabilik ile özdeşleşmesi bu yeni yaklaşımın ne kadar derin ve kalıcı olabileceğine dair soru işaretleri oluşturuyor. Selefi niyetin hükümdara tam itaat vurgusu Prens Selman’ın ölçülü İslam projesine yer hazırlayabilir, lakin bu dönüşümün Suudi toplumunda nasıl bir kabul göreceği ve resmi mezhebin ne olacağı hala net değil. Selman’ın “ılımlı İslam” anlatısında net olan tek nokta dini inançların ve kümelerin karar alma düzeneklerinden uzaklaştırılmasıdır.
Bununla birlikte, “ılımlı İslam” söylemi aslında Suudi Arabistan’ın kuruluşundan beri benimsediği Vehhabilik üzere bir mezhebi anlayışın radikal olarak kabul edildiğini gösteriyor. Hasebiyle, Selman’ın inşa etmek istediği ve çağdaş manada Dördüncü Suudi Arabistan Krallığı olarak tanımlanan bu yeni devlet, kendi tarihiyle yüzleşerek yeni bir Suudi Arabistan algısı ve devleti inşa ediyor.
İMAJ İNŞASI VE GÜÇ MÜCADELESİ
Yeni devlet inşası sürecinde “ılımlı İslam” telaffuzunun epeyce siyasi olduğuna dair üç noktanın öne çıktığı tabir edilebilir. Birinci olarak, “ılımlı İslam” söylemi Selman’ın iktidara yürüyüşünü güçlendiren bir adım olarak kıymetlendirilebilir. Hasebiyle bu telaffuz, ülkenin dini yapısını yine düzenlemekten fazla Selman’ın liderliği üzerinden bir meşruiyet ve bütünlük sağlama teşebbüsüdür.
Kısacası Selman’ın emeli, toplumda ve ulemada kök salmış Vehhabilik ile gayretten fazla, devleti kendi vizyonu doğrultusunda tekrar inşa etmektir. Bu bağlamda, Prens Selman kendisini bir kült figürü olarak konumlandırıyor ve Suudi Arabistan’da kurumsallaşmayı kendi ismi etrafında gerçekleştirmeyi hedefliyor. Selman kurumları ve dini otoriteleri kendisine bağlı gruplarla şekillendiriyor ve böylelikle güçlü bir liderlik kültü oluşturmak istiyor.
İkinci olarak, Selman’ın “ılımlı İslam” söylemi, Suudi Arabistan’ın Batı ile bağlarını problemsiz bir formda yürütmeyi ve rejimin bekasını tehdit etmeyecek Müslüman Kardeşler üzere İslamcı partilerin argümanlarından farklı çağdaş bir Selefilik üzerine inşa edilen bir anlayışı söz ediyor. “Ilımlı İslam” söylemi aslında Batı’dan gelen Veliaht Prens Selman’ın iktidarına meydan okuyabilecek demokrasi ve özgürlük temelli tenkitlerin ve siyasal İslam üzere rejim güvenliğine yönelik tehditlerin bertaraf edilmesine hizmet ediyor. Bu manada, “ılımlı İslam” söylemi, daha çok Suudi milliyetçiliği çerçevesinde şekillenen ve ülkenin sekülerleşme sürecine katkı sunan çağdaş Selefilik olarak tanımlanabilir. Bu telaffuz altında çağdaş Selefiliğe geçiş yapan Suudi Arabistan, Batı ile bağlantıları yine tasarlayabilen ve siyasi bekasını sürdürebileceği daha esnek bir ideolojiye sahip oluyor.
Üçüncü olarak “ılımlı İslam” söylemi, Suudi Arabistan’ın bölgesel güç uğraşıyla direkt ilintilidir. İslam dünyasında Mekke ve Medine’nin kutsallığı üzerinden bir tesir alanına sahip olan Suudi Arabistan’ın bölgesel güç çabasında birçok rakibi bulunuyor. Bu ülkelerin başında Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Katar geliyor. BAE ve Katar’ın “ılımlı İslam” anlayışlarının Batı tarafından kabul görmesi Suudi Arabistan’ı bu siyasete yönlendiren bir öteki faktör oldu.
ILIMLI İSLAM SÖYLEMİ VE SUUDİ DIŞ POLİTİKASI
Veliaht Prens Selman’ın ilan ettiği “ılımlı İslam” yaklaşımında, Suudi Arabistan’ın Vehhabi Selefi anlayıştan ne ölçüde uzaklaşacağı kıymetli bir tartışma bahsidir. Selefi niyetin hükümdara tam itaat vurgusu, Selman’ın bu projesine taban hazırlayabilir. Lakin bu dönüşümün Suudi toplumunda nasıl bir kabul göreceği ve resmi mezhep yahut ideolojinin ne olacağı meçhuldür. Bu yeni yaklaşımda, aşırılık olarak nitelendirilen ögeler ve bu ögelerle gayretin nasıl yapılacağı konusu da Suudi Arabistan’ın dini ve politik geleceği açısından büyük kıymet taşıyor.
Suudi Arabistan’ın yıllardır dünyanın birçok yerinde Selefileştirme faaliyetleri kapsamında yaptığı yatırımların terk edilmesi, başta İran olmak üzere bölgedeki öteki yayılmacı aktörlere yeni bir alan açabilir. Balkanlar ve Pakistan üzere yıllardır Suud tesirinde olan bölgelerde ise bu dönüşümün nasıl reaksiyon göreceği merak mevzusudur. Bu aktörler, Suudi Arabistan’ın ölçülü bir İslam anlayışına geçişi nedeniyle daha radikal bir çizgiye kayabilir. Suudi Arabistan’ın “ılımlı İslam” söylemi, bu bağlamda yalnızca bir iç siyaset hareketi değil, tıpkı vakitte Suudi dış siyasetinin geleceğini de şekillendirebilecek bir strateji olarak kıymetlendirilebilir.
Sonuç olarak, Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ın “ılımlı İslam” söylemi, Suudi Arabistan’ın “radikal İslam” algısını dönüştürme ve ülkenin global imajını çağdaşlaştırma eforunun ötesindedir. Münasebetiyle Selman’ın bu teşebbüsü kendi iktidarını konsolide etme ve liderliğini güçlendirme, Batı ile alakaları toparlama, ülkesinde yeni bir imaj inşa etme, bölgesel güç gayretinde kuvvetini artırma ve rejim tehditlerini daha kolay güvenlikleştirme adımları olarak okunabilir.
Selman’ın “ılımlı İslam” söylemi, yalnızca dini ve politik bir dönüşümü değil, birebir vakitte Suudi toplumunun ve devletinin yeni bir idare biçimiyle tekrar tanımlanmasını temsil ediyor. Bu süreçte, Suudi Arabistan’ın radikal çizgiden ne ölçüde kurtulacağı ve bu yeni yaklaşımın Suudi toplumunda nasıl bir karşılık bulacağı ise vakitle netleşecektir.