İSTANBUL – Türkiye’nin günlerce konuştuğu yenidoğan vefatlarıyla ilgili yargılamanın duruşmaları bugün Bakırköy Adliyesi’nde başlıyor. 12 bebeğin direkt vefatına neden olan çete üyelerinin hakim karşısına çıkacağı olay, özel hastaneleri ve sıhhatin özelleştirilmesini tekrar tartışmaya açtı. CHP lideri Özgür Özel de soruşturmada ismi geçen özel hastanelerin kamulaştırılması gerektiğini söz etti.
Sağlığın özelleştirilmesi bilhassa Türk Tabipleri Birliği’nin (TTB) yıllardır eleştirdiği bir başlık. Sıhhatte yapılan ıslahatların, ‘çöktüğü’ ve artık sıhhat hizmetinin verilmediği istikametinde tenkitler de yapılıyor. Pekala, sıhhatin özelleştirilmesi nasıl başladı, bugün ortaya çıkan tablo bize ne anlatıyor, kamulaştırma bir seçenek olabilir mi?
SAĞLIKTA ‘ÖZEL’ DÖNÜŞÜM
Türkiye’de sıhhatte dönüşüm programı Dünya Bankası öncülüğünde 1986’dan itibaren geliştirilmiş ve 1986’dan 2003’e kadar tüm hükümetlerin gündeminde olmuştu. Fakat koalisyon hükümetleri bu programı hayata geçirememişti.
2002’den sonra sıhhatte dönüşümle birlikte özel hastaneler, özel bölüm, büyüme gösterdi. TBB raporlarına nazaran kabaca sıhhat hizmetlerinin yüzde 30’u özel kesim tarafından sağlanmaya başladı.
Eski Sağlık Bakanı Recep Akdağ, 2016 yılı ekim ayı başında Yozgat’ta, 2017’den itibaren sıhhatte dönüşüm programının ikinci etabını hayata geçireceklerini söylemişti. Akdağ’ın ikinci faz çalışmaları olarak kelamını ettiği, kamu özel paydaşlığı (KÖO) modeliyle yapılan ve 2017 yılından itibaren açılmaya başlanan “entegre sıhhat kampüsleri” idi. Çoklukla kent dışında yapılan bu hastanelere ‘şehir hastanesi’ denildi.
YILLARA NAZARAN KAMU VE ÖZEL HASTANE SAYILARI
2002 yılında kamu hastanelerinin sayısı özel hastanelerin üç katından fazlayken, TÜİK’in en son bilgilerine nazaran 20 yılda özel hastane sayısı, kamu hastanelerinin yarısından birçoklarına tekabül eder duruma geldi. Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu üyesi Dr. Güzide Elitez de kent hastanelerinin kent çeperlerine taşınmasıyla, kent içerisinde oluşan boşluğu sermayenin fırsat bildiğini belirterek şu sayıları aktardı:
“Şehir hastanelerinin birçok kentte kentin kilometrelerce dışına yapılması ve kent içindeki hastanelerin değişik münasebetlerle kapatılması sonrası, kamu sıhhat hizmetlerine ulaşımda değerli bir mani oluşmuştur. Bunu bir fırsat olarak gören sermaye gurupları ve zincir hastaneler, bu boşluğu dolduracak halde kent içinde hastane açmaya başlamış ve özel hastanelerin sayısı süratle artmıştır. 2002 yılında tüm ülkede 217 olan özel hastane sayısı 2024 yılında 565 sayısına ulaşmıştır. Sağlık bakanlığı hastaneleri sayısı 933 üniversite hastaneleri sayısı 68’dir.”
‘SAĞLIK BAKANLIĞI KİRACI OLDU’
Bu bir manada Sıhhat Bakanlığı’nın ‘kiracı’ olması manasına da geliyordu. Sağlık Bakanlığı şirketlere en az 25 yıl boyunca kira ödeyecek, kiracı olmasının yanı sıra kent hastanesini inşa eden şirketten hizmet satın alacaktı. TTB’nin 2018 yılında yaptığı bir açıklamada, “Uzun müddettir kent hastanesini yapan şirkete yüzde 70 oranında doluluk garantisi verildiğini belirtiyoruz” denilmişti.
SADECE ÖZEL HASTANE DEĞİL YATAK SAYISINDA DA ARTIŞ
Yine yatak sayısında çok önemli bir artış yaşandı. 2002 yılında 12 bin olan yatak sayısı 2016 yılında 47 bine yükselmiş. Günümüzde 50 binin üzerine çıktığı varsayım ediliyor. Yine Sağlık Bakanlığı verilerine göre yaklaşık 200 binden fazla doktor çalışıyor. Ve bunun yaklaşık yaklaşık 40 bini özel hastanelerde çalışan doktorlardan oluşuyor.
‘BEBEK VEFAT SURATI TELAŞ VERİCİ’
Uluslararası sıhhat otoritelerine nazaran bir ülkede sıhhat hizmetinin kalitesinin göstergesi, bebek vefat süratiyle ölçülüyor. Türkiye’de bebek mevt suratı oranı binde 9’dan biraz fazla. Bu oran Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) Avrupa ülkeleri, AB ülkeleri ortalamasına neredeyse iki katı. Gelinen noktada devlet hastanelerinde randevu bulamayan hastalar, özel hastanelere yönelmeye başladı. Elitez, “Bebek mevt suratı 2024 bakanlık bilgilerine nazaran 2023 yılındaki bilgiler bir evvelki yıla nazaran artış göstermektedir. Ayrıyeten tüberküloz kızamık üzere hastalıkların artışı tasa vericidir” dedi.
TTB MK Üyesi Dr. Güzide Elitez ‘MESLEKİ MÜDAHALE’
Özelleştirme siyasetleri sonucunda bugün çeşitli vefat ve yolsuzluklarla karşımıza çıkan sıhhat sistemindeki problemlerin bir yumağa dönüştüğünü aktaran Güzide Elitez, hekimliğin her alanının özelleştirmelerden etkilendiğini söz etti:
“Birinci basamak kamusal bir hizmet verilmekle birlikte, tabipler için, çalıştıkları binaların kiralarını, ısınma, aydınlatma vs. masraflarını kendi ödeyen, muayene odalarındaki eşyaları kendisi temin eden, kimi sıhhat çalışanlarının ya da işçi aylıklarını ödeyen ismine Aile Sıhhati Merkezi denilen küçük, özel bir işletmeye dönüştü. Ayrıyeten tabiplerin maaş ödemelerini değişik kriterler içeren performans kriterleri ile almaktadır. Sağlık Bakanlığı tarafından geçtiğimiz günlerde maaş ödeme sisteminde performans kriterleri yine düzenlendi ve doktorların hak kayıplarına ve çalışma şartlarını değiştirdiği ve pek çok alanda mesleksel müdahale içerdiği için itirazlara neden olan yeni bir uygulama başlatıldı.”
‘HATA YAPMAMAK İÇİN DAHA FAZLA TETKİK İSTEMEK ZORUNDA KALINDI’
Dr. Elitez, “İkinci ve üçüncü basamakta tekrar özelleştirme yolunda en büyük tesir olarak performansı görüyoruz. Performans baskısıyla daha fazla hasta muayene etmeye, daha fazla ameliyat etmeye zorlanan tabipler, teşhis koyma sürecini hızlandırmak ve kusur yapmama baskısıyla daha fazla tetkik istemek zorunda kalmaktadırlar” diye konuştu.
Muayene müddetlerinin 5 dakikaya gerilediğini kelamlarına ekleyen Elitez, nitelikli sıhhate ulaşmanın güçleştiğini belirterek tabibe yönelik şiddetin arttığını vurguladı:
“Çok konuşulmayan bir bahis da emekçi sıhhati ve işyeri hekimliği çalışma rejiminin büsbütün taşeronluk sistemi üzerinden verilmesi ve bu alanda yaşanan etik ve mesleksel düşüncelerdir. Tüm bu değersizleştirme, şiddet ve mesleksel uygulama problemleri doktorların kamudan erken emekliliğine ya da genç tabiplerin yurtdışına göçüne neden olmaktadır.”
‘SUİSTİMAL VE YOZLAŞMA’
Özel hastanelerle ilgili sıkıntılara değinen Elitez, “Bugün geldiğimiz noktada en büyük sorun kamu kaynaklarının SGK eliyle özel hastanelere aktarılmasıdır. Yaşanan son olay olan yenidoğan ağır bakım skandalının yanı sıra ilaç, sarf materyalleri, görüntüleme sistemleri ve yetişkin ağır bakım hizmetlerinde de birçok suistimal ve yozlaşma bulunmaktadır. Her bir başlığın farklı ayrı incelemesi gerekmektedir” diye belirtti.
‘RANDEVU ALINAMAMASI ÖZEL HASTANEYE MÜRACAAT SAYISINI ARTIRDI’
Şehir hastaneleri projeleriyle kent dışına taşınan hastanelere dar gelirlilerin ulaşımındaki zorlukların arttığından da bahseden Elitez, “Dar gelirli beşerler için bu hastanelere gitmek de artan yol sarfiyatları bilhassa gece, kamu ulaşımın çok kentte bulunmaması nedeniyle acile gitmeyi zorlaştıran bir durum oluşturmaktadır. Bu durumlar gece acile başvurmak zorunda kalanların özel hastaneye gitmesine sebep olmaktadır. Son vakitlerde kamu hastanelerinden randevu alınamaması tekrar özel hastaneye müracaat sayısını artırmaktadır” dedi.
Hastaların sıhhat harcamalarında cebinden çıkan paranın arttığına dikkati çeken Elitez, “Özel hastanelerdeki sıhhat hizmetlerinin 2008 yılında SGK sıhhat uygulama bildirimi ile katkı hissesi alınmasının önü açılmış ve bugün bu hisse yüzde 200’e kadar ulaşmıştır. İlaç ve buna benzeri katkı hisseleri ile vatandaşın cebinden ödediği para ölçüsü gitgide artmaktadır” diye konuştu.
‘KAMUYA BÖLÜM TAHLİL OLABİLİR’
Elitez, yenidoğan problemiyle gündeme gelen kamulaştırma siyasetlerine yönelik de şunları kaydetti: “Öncelikle bu hastanelerde çalışan yeni doğan skandalıyla hiçbir ilgisi olmayan meslektaşlarımızın ve sıhhat çalışanlarının haklarının korunması gerektiğini hatırlatmak isterim. Bu hastanelerin kapatılması orada etik kıymetlere bağlı olarak sıhhat hizmeti veren çalışanların önemli hak kaybına neden oldu. Tam donanımlı bir hastanenin fizikî olarak gerçekleşmesi, finansmanı hayli güç ve uzun bir süreç. Var olan bir hastanenin bugün sistemden kaldırılmasının da bir maliyeti var. Bu hastanelerin kamuya zamanı tüm bu problemlerin tahlili olabilir. Daha evvel de yapılan bir uygulama olduğu için bu talep kıymetlendirilebilir diye düşünüyorum.”